historymuseum.uz

O’zbekiston tarixi davlat muzeyi mamlakatimizning boy va rang-barang tarixini aks ettiruvchi ko’plab noyob eksponatlarga ega. Bu muzey nafaqat mahalliy aholining, balki chet ellik sayyohlarning ham e’tiborini tortadigan ajoyib ma’naviy xazina hisoblanadi. Keling, muzeyning eng qimmatli va diqqatga sazovor eksponatlarini birgalikda ko’rib chiqaylik.

Qadimgi davr eksponatlari

O’zbekiston hududida qadimgi davrlardan buyon turli madaniyatlar rivojlangan bo’lib, ularning izlari muzey kolleksiyasida o’z aksini topgan. Bu davr eksponatlari orasida arxeologik qazishmalar natijasida topilgan noyob buyumlar, qadimgi aholining turmush tarzi va madaniyatini aks ettiruvchi ashyolar mavjud.

Afrosiyob xazinasi

Afrosiyob xazinasi – bu Samarqand shahrining qadimgi o’rnida topilgan nodir buyumlar to’plamidir. Ushbu xazina tarkibiga quyidagilar kiradi:

• Oltin va kumushdan yasalgan bezaklar
• Noyob tangalar kolleksiyasi
• Qadimgi kulolchilik namunalari
• Devoriy naqshlarning parchalari

Bu eksponatlar miloddan avvalgi I mingyillikka oid bo’lib, qadimgi Sug’d madaniyatining yuksak darajada rivojlanganligini ko’rsatadi. Afrosiyob xazinasi nafaqat O’zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo tarixini o’rganishda muhim ahamiyatga ega. Xazina tarkibidagi har bir buyum o’sha davr hunarmandlarining yuksak mahoratidan dalolat beradi va bugungi kunda ham o’zining go’zalligi bilan ko’pchilikni hayratga solmoqda.

Zardushtiylik yodgorliklari

O’rta asrlar davri noyob buyumlari

O’rta asrlar O’zbekiston tarixida g’oyat muhim davr hisoblanadi. Bu davrda ilm-fan, madaniyat va san’at yuksak cho’qqilarga ko’tarildi. Muzeyning ushbu bo’limida saqlanayotgan eksponatlar mamlakatimiz o’tmishining eng yorqin sahifalarini ochib beradi.

Amir Temur davri qo’lyozmalari

Amir Temur va temuriylar davri O’zbekiston tarixining oltin davri hisoblanadi. Muzeyda saqlanayotgan bu davrga oid qo’lyozmalar orasida quyidagilar alohida ahamiyatga ega:

Qo’lyozma nomi	Muallif	Yaratilgan yili
«Zafarnoma»	Sharafiddin Ali Yazdiy	1425
«Boburnoma»	Zahiriddin Muhammad Bobur	XVI asr boshi
«Xamsa»	Alisher Navoiy	1483-1485

Bu qo’lyozmalar nafaqat tarixiy manba sifatida, balki o’zbek xattotlik san’atining nodir namunalari sifatida ham katta qiymatga ega. Ularning har biri o’ziga xos bezaklar, miniatyuralar va naqshlar bilan bezatilgan bo’lib, temuriylar davri madaniyatining yuksak darajasini ko’rsatib turadi. Qo’lyozmalarni o’rganish orqali biz o’sha davr adabiyoti, tarixnavisligi va san’atining rivojlanish darajasi haqida to’liq tasavvurga ega bo’lamiz.

Xiva xonligi san’at asarlari

Xiva xonligi O’zbekiston tarixida alohida o’rin tutadi. Muzeyda saqlanayotgan Xiva xonligi davriga oid san’at asarlari orasida nafis naqshlar bilan bezatilgan yog’och o’ymakorligi namunalari, zargarlik buyumlari, miniatyura va xattotlik asarlari mavjud. Bu eksponatlar Xorazm hunarmandlarining yuksak mahoratidan dalolat beradi va o’zbek milliy san’atining betakror namunalari hisoblanadi. Ular orqali biz Xiva xonligining madaniy hayoti, saroy an’analari va xalq hunarmandchiligi haqida qimmatli ma’lumotlarga ega bo’lamiz. Har bir eksponat o’ziga xos tarix va ma’noga ega bo’lib, ularni o’rganish bizga ajdodlarimizning badiiy did va mahoratini yanada chuqurroq anglash imkonini beradi.

XIX-XX asr boshlaridagi madaniy meros

XIX asr oxiri – XX asr boshlarida O’zbekiston tarixida muhim o’zgarishlar yuz berdi. Bu davr eksponatlari mamlakatimizda bo’lib o’tgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni, madaniy hayotdagi yangilanishlarni aks ettiradi. Muzeyning ushbu bo’limi tashrif buyuruvchilarga O’zbekistonning zamonaviy tarixini yanada chuqurroq anglash imkonini beradi.

Turkiston general-gubernatorligi davri hujjatlari

Turkiston general-gubernatorligi davri O’zbekiston tarixida murakkab va ziddiyatli davr bo’lgan. Muzeyda saqlanayotgan bu davrga oid hujjatlar orasida rasmiy farmoyishlar, xaritalar, statistik ma’lumotlar, mahalliy aholining turmush tarzini aks ettiruvchi fotosuratlar mavjud. Bu materiallar o’lkamizning Rossiya imperiyasi tarkibiga kiritilishi jarayonlarini, mahalliy boshqaruv tizimidagi o’zgarishlarni, iqtisodiy va ijtimoiy hayotdagi yangilanishlarni o’rganishda muhim manba hisoblanadi. Ular orqali biz o’sha davr jamiyatining murakkab manzarasini, an’anaviy turmush tarzi bilan yangi hayot o’rtasidagi to’qnashuvlarni ko’rishimiz mumkin. Shuningdek, bu hujjatlar xalqaro hamkorlik yo’llari va imperiya davrida yuzaga kelgan yangi aloqalarni ham aks ettiradi.

Jadidchilik harakati bilan bog’liq eksponatlar

Jadidchilik harakati XIX asr oxiri – XX asr boshlarida O’zbekiston madaniy va ijtimoiy hayotida muhim rol o’ynagan. Muzeyda saqlanayotgan jadidchilik harakati bilan bog’liq eksponatlar qatoriga quyidagilar kiradi:

• Jadid maktablari uchun yaratilgan darsliklar
• Jadid gazetalari va jurnallari («Taraqqiy», «Xurshid», «Sadoi Turkiston»)
• Jadid arboblarining shaxsiy buyumlari va qo’lyozmalari
• Jadidlar tashkil etgan teatr truppalarining afishalari va liboslari
• Birinchi o’zbek kinofil’mlari uchun yaratilgan ssenariylar

Bu eksponatlar orqali biz jadidlarning ma’rifatparvarlik faoliyati, ularning milliy ong va madaniyatni rivojlantirishdagi sa’y-harakatlari haqida to’liqroq tasavvurga ega bo’lamiz. Jadidchilik harakati O’zbekiston tarixida muhim burilish nuqtasi bo’lib, uning ta’siri hozirgi kungacha sezilmoqda. Muzey kolleksiyasidagi har bir eksponat bu harakatning ko’p qirrali faoliyatini, uning vakillarining jasorati va fidoyiligini aks ettiradi.

Mustaqillik davri tarixiy ashyolari

Mustaqillik davri O’zbekiston tarixida yangi sahifa ochdi. Bu davr bilan bog’liq eksponatlar yosh avlodga mamlakatimiz mustaqillikka erishish yo’lida bosib o’tgan murakkab yo’lni, erishilgan yutuqlarni ko’rsatib beradi. Muzeyning ushbu bo’limi zamonaviy O’zbekistonning shakllanish jarayonini aks ettiruvchi qimmatli manbalar bilan boyitilgan.

Birinchi Konstitutsiya nusxasi

O’zbekiston Respublikasining birinchi Konstitutsiyasi nusxasi muzeyning eng qimmatli eksponatlaridan biri hisoblanadi. Bu tarixiy hujjat 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan bo’lib, mustaqil O’zbekistonning huquqiy poydevorini yaratdi. Konstitutsiya nusxasi bilan bir qatorda, uning qabul qilinishi jarayonini aks ettiruvchi foto va videomateriallar, matbuot xabarlari ham saqlanmoqda. Bu eksponatlar O’zbekistonning mustaqil davlat sifatida shakllanish jarayonini, demokratik tamoyillar va qadriyatlarning o’rnatilishini ko’rsatib beradi. Ular yosh avlodga mamlakatimiz mustaqilligining huquqiy asoslarini tushunish va qadriyatlash imkonini beradi.

Milliy valyuta namunalari

Milliy valyuta – so’m-kupon va keyinchalik so’mning joriy etilishi O’zbekiston iqtisodiy mustaqilligining muhim belgisi bo’ldi. Muzeyda turli yillarda muomalaga chiqarilgan banknotlar va tangalar namunalari saqlanmoqda. Bu kolleksiya nafaqat pul birliklarining o’zgarish tarixini, balki mamlakatimiz iqtisodiyotining rivojlanish bosqichlarini ham aks ettiradi. Har bir banknotda tasvirlangan tarixiy shaxslar, me’moriy yodgorliklar va madaniy ramzlar O’zbekiston xalqining boy tarixi va madaniyatini namoyon etadi. Milliy valyuta namunalari orqali tashrif buyuruvchilar mamlakatimizning mustaqillik yillaridagi iqtisodiy siyosati, moliyaviy tizimining shakllanishi va rivojlanishi haqida qiziqarli ma’lumotlarga ega bo’ladilar.

Muzeyning arxeologik topilmalari

Arxeologik topilmalar O’zbekiston tarixini o’rganishda muhim o’rin tutadi. Muzey kolleksiyasidagi arxeologik eksponatlar mamlakatimiz hududida mavjud bo’lgan qadimgi sivilizatsiyalar, ularning turmush tarzi, madaniyati va san’ati haqida noyob ma’lumotlar beradi. Bu bo’limda tashrif buyuruvchilar O’zbekiston zaminining qadimiy va boy tarixini o’z ko’zlari bilan ko’rishlari mumkin.

Fayoztepa buddaviylik ibodatxonasi ashyolari

Fayoztepa – Termiz yaqinidagi qadimgi buddaviylik ibodatxona majmuasi bo’lib, u yerdan topilgan ashyolar O’zbekiston hududida buddaviylik dinining tarqalishi va rivojlanishi haqida muhim ma’lumotlar beradi. Muzeyda saqlanayotgan Fayoztepa topilmalari orasida haykallar parchalari, devoriy suratlari qoldiqlari, sopol idishlar va tangalar mavjud. Bu eksponatlar milodiy I-III asrlarga oid bo’lib, qadimgi Baqtriya san’atining noyob namunalari hisoblanadi. Ular orqali biz O’zbekiston hududida turli diniy e’tiqodlarning tinch-totuv yashagani, madaniyatlararo aloqalarning rivojlangani haqida tasavvurga ega bo’lamiz. Fayoztepa ashyolari O’zbekiston tarixining ko’p konfessiyali va madaniy xilma-xilligini aks ettiruvchi muhim manbalardanbiri hisoblanadi.

Dalvarzintepa shahar qoldiqlari

Dalvarzintepa – Surxondaryo viloyatida joylashgan qadimgi shahar qoldiqlari bo’lib, u yerdan topilgan arxeologik ashyolar Kushon imperiyasi davrida O’zbekiston hududidagi shahar madaniyatining yuksak darajada rivojlanganligini ko’rsatadi. Muzeyda saqlanayotgan Dalvarzintepa topilmalari orasida quyidagilar alohida e’tiborga sazovor:

• Oltin va kumushdan yasalgan zargarlik buyumlari
• Noyob devoriy naqshlar va haykallar parchalari
• Turli-tuman kulolchilik mahsulotlari
• Kushon podshohlari tasvirlangan tangalar
• Qadimgi shahar rejasini aks ettiruvchi maketlar

Bu eksponatlar milodiy I-III asrlarga oid bo’lib, o’sha davr shahar hayotining turli jihatlarini ochib beradi. Ular orqali biz qadimgi Baqtriya aholisining turmush tarzi, hunarmandchilik an’analari, savdo-sotiq aloqalari haqida qimmatli ma’lumotlarga ega bo’lamiz. Dalvarzintepa topilmalari nafaqat O’zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo tarixini o’rganishda muhim ahamiyatga ega. Ular qadimgi ajdodlarimizning yuksak madaniyati va san’atini namoyon etib, bugungi avlodga g’urur va iftixor bag’ishlaydi.

Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston tarixi davlat muzeyida saqlanayotgan har bir eksponat o’ziga xos qimmatga ega. Ular nafaqat o’tmishimizni o’rganish uchun manba, balki kelajak avlodlar uchun bebaho meros hamdir. Bu noyob eksponatlarni saqlash, o’rganish va keng ommaga taqdim etish orqali biz xalqimizning boy tarixi va madaniyatini asrab-avaylaymiz, milliy o’zligimizni anglaymiz va kelajak avlodlarga yetkazamiz. Muzey eksponatlari bizni ajdodlarimizning donishmandligi, mahorati va ijodkorligi bilan tanishtirib, o’tmish saboqlaridan xulosa chiqarish va kelajakka ishonch bilan qarash imkonini beradi.